— Najbardziej szokujące chyba jest to, kiedy tak naprawdę to szóste wielkie wymieranie się rozpoczęło. Większości ludzi wydaje się, że jego początek miał miejsce w XX w. Okazuje się jednak, że znacznie, znacznie wcześniej — mówi Onetowi biolog i ekolog prof. dr hab. Piotr Skubała. Rozmawiamy z uczonym o tym, czy ludzkość przyjęła rolę asteroidy, co oznacza masowe wymieranie dla naszego przetrwania, a także jak mógłby wyglądać świat, w którym ludzie szanują życie bardziej, niż swoje wytwory.

Według najnowszych badań wymieranie ssaków mające miejsce już 126 tys. lat temu miało więcej wspólnego z negatywnym wpływem człowieka niż z jakimikolwiek innymi czynnikami klimatycznymi

To wtedy rozpoczęło się wymieranie tzw. megafauny, a więc wielkich przedstawicieli ssaków czy ptaków. Wśród nich były m.in. nosorożce włochate, mamuty, lwy workowate, ptaki moa, lemury olbrzymie, a także megalanie bądź tygrysy szablozębne

— Zaskakujące jest, że uzbrojeni w dość prymitywne narzędzia byliśmy bardzo skuteczni w unicestwianiu innych gatunków zwierząt — mówi uczony

— Liczba tzw. technogatunków, a więc liczba wytworów naszej cywilizacji jest już znacznie większa, niż szacowana liczba wszystkich gatunków eukariotycznych, które żyją na naszej planecie — tłumaczy

— Masa antropogeniczna jest już większa, niż biomasa. To szokujące. I prognozy nie wyglądają ciekawie. Badacze oceniają, że jeżeli nie zmienimy sposobu funkcjonowania naszej cywilizacji, w 2040 r. antropogeniczna masa (łącznie z odpadami) będzie 3-krotnie większa niż biomasa na Ziemi — przewiduje prof. Skubała

— Masa dzikich kręgowców wynosi zaledwie 3 proc. całej biomasy. Większość biomasy zwierzęcej – 97 proc. – to krowy, świnie, kury i ludzie. Ale tych zwierząt hodowlanych po prawdzie też nie widzimy na co dzień, bo są pozamykane poza zasięgiem naszego wzroku — zauważa

Potężna ludzka ekspansja

Przedziwnie to świadczy o naszym gatunku. Z jednej strony jesteśmy niewątpliwie kreatywni, myślimy abstrakcyjnie, tworzymy niesamowite rzeczy i idee, a jednocześnie od zarania dziejów wyniszczamy życie, które nas otacza.

Prof. Edward Wilson, wybitny biolog i zoolog powiedział kiedyś, że w człowieku wrodzona jest biofilia, czyli miłość do życia. Pewnie część osób to ma, stara się to uczucie pielęgnować, ale jak się okazuje, u wielu reprezentantów naszego gatunku to zostało zapomniane, a jako cywilizacja postawiliśmy na wartości materialne, a nie życie. Brakuje nam szacunku do pozaludzkich form. W jego miejsce wybieramy wyłączny szacunek do naszych wytworów.

Liczba tzw. technogatunków, a więc liczba wytworów naszej cywilizacji jest już znacznie większa, niż szacowana liczba wszystkich gatunków eukariotycznych, które żyją na naszej planecie. To zastępowanie roślin, zwierząt czy mikroorganizmów technogatunkami to ścieżka do samozagłady. Proszę sobie wyobrazić, że technomasa, masa antropogeniczna, jest już większa, niż biomasa. To szokujące. I prognozy nie wyglądają ciekawie. Badacze oceniają, że jeżeli nie zmienimy sposobu funkcjonowania naszej cywilizacji, w 2040 r. antropogeniczna masa (łącznie z odpadami) będzie 3-krotnie większa niż biomasa na Ziemi.

Jesteśmy niesamowicie ekspansywni. Może ten brak granic w naszym rozroście, a w konsekwencji nasz brak szacunku do innego życia, wynika trochę z braku wyobraźni dotyczącego właśnie innych, także tych wymierających gatunków? Wg czerwonej księgi gatunków zagrożonych jest tysiące, dziesiątki tysięcy. Inne szacunki mówią, że w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat może wyginąć nawet milion gatunków. Ale one wszystkie są „daleko”, mało kto je widzi na co dzień. Może dlatego mamy w nosie ich los?

‹ wróć Według najnowszych badań wymieranie ssaków mające miejsce już 126 tys. lat temu miało więcej wspólnego z negatywnym wpływem człowieka niż z jakimikolwiek innymi czynnikami klimatycznymi To wtedy rozpoczęło się wymieranie tzw. megafauny, a więc wielkich przedstawicieli ssaków czy ptaków. Wśród nich były m.in. nosorożce włochate, mamuty, lwy workowate, ptaki moa, lemury olbrzymie, a także megalanie bądź tygrysy szablozębne — Zaskakujące jest, że uzbrojeni w dość prymitywne narzędzia byliśmy bardzo skuteczni w unicestwianiu innych gatunków zwierząt — mówi uczony — Liczba tzw. technogatunków, a więc liczba wytworów naszej cywilizacji jest już znacznie większa, niż szacowana liczba wszystkich gatunków eukariotycznych, które żyją na naszej planecie — tłumaczy — Masa antropogeniczna jest już większa, niż biomasa. To szokujące. I prognozy nie wyglądają ciekawie. Badacze oceniają, że jeżeli nie zmienimy sposobu funkcjonowania naszej cywilizacji, w 2040 r. antropogeniczna masa (łącznie z odpadami) będzie 3-krotnie większa niż biomasa na Ziemi — przewiduje prof. Skubała — Masa dzikich kręgowców wynosi zaledwie 3 proc. całej biomasy. Większość biomasy zwierzęcej – 97 proc. – to krowy, świnie, kury i ludzie. Ale tych zwierząt hodowlanych po prawdzie też nie widzimy na co dzień, bo są pozamykane poza zasięgiem naszego wzroku — zauważa Więcej takich tekstów znajdziesz na stronie głównej Onetu REKLAMA Poniższy artykuł powstał w ramach akcji #NiechZyjePlaneta, zachęcającej Polaków do zmiany nawyków w codziennym życiu. Podejmij z nami wyzwanie! Masowe wyginięcie. Kolejne trwa Kacper Forreiter: Wybuch bliskiej supernowej lub rozbłysk gamma, beztlenowe epizody w wodach oceanów, chaotyczny wulkanizm, uderzenie masywnej planetoidy — to najbardziej prawdopodobne powody pięciu masowych wymierań, do których doszło do tej pory na naszej planecie. Dane wskazują jednoznacznie, że trwa kolejne, szóste. Jego powodem jest ludzkość? Prof. dr hab. Piotr Skubała: Najbardziej szokujące chyba jest to, kiedy tak naprawdę to szóste wielkie wymieranie się rozpoczęło. Większości ludzi wydaje się, że jego początek miał miejsce w XX w. Okazuje się jednak, że znacznie, znacznie wcześniej. To oznacza, że nieustannie nie doceniamy naszego wpływu na ekosystem. Kiedy w takim razie rozpoczęło się szóste wymieranie? REKLAMA Z chwilą pojawienia się na Ziemi człowieka, a konkretnie w późnym plejstocenie. Według najnowszych badań wymieranie ssaków mające miejsce już 126 tys. lat temu miało więcej wspólnego z negatywnym wpływem człowieka niż z jakimikolwiek innymi czynnikami klimatycznymi. Ludzie pojawiali się na kolejnych kontynentach i wyspach. To wtedy rozpoczęło się wymieranie tzw. megafauny, a więc wielkich, wspaniałych przedstawicieli ssaków czy ptaków. Wśród nich były m.in. nosorożce włochate, mamuty, lwy workowate, ptaki moa, lemury olbrzymie, a także megalanie bądź tygrysy szablozębne. Nasi przodkowie potrafili wybić nawet 70-85 proc. przedstawicieli megafauny w Australii, Ameryce Północnej czy Południowej. Na odizolowanych wyspach, np. Madagaskarze czy Nowej Zelandii wybito wszystkich przedstawicieli megafauny. Na naszą winę wskazują zaobserwowane relacje czasowe pomiędzy przybyciem człowieka a wyginięciem określonych gatunków. Zaskakujące jest, że uzbrojeni w dość prymitywne narzędzia byliśmy bardzo skuteczni w unicestwianiu innych gatunków zwierząt. REKLAMA W XX w. nastąpiło przyspieszenie nie tylko rozwoju naszej cywilizacji, ale także procesu wymierania innych gatunków. Potężna ludzka ekspansja Przedziwnie to świadczy o naszym gatunku. Z jednej strony jesteśmy niewątpliwie kreatywni, myślimy abstrakcyjnie, tworzymy niesamowite rzeczy i idee, a jednocześnie od zarania dziejów wyniszczamy życie, które nas otacza. Prof. Edward Wilson, wybitny biolog i zoolog powiedział kiedyś, że w człowieku wrodzona jest biofilia, czyli miłość do życia. Pewnie część osób to ma, stara się to uczucie pielęgnować, ale jak się okazuje, u wielu reprezentantów naszego gatunku to zostało zapomniane, a jako cywilizacja postawiliśmy na wartości materialne, a nie życie. Brakuje nam szacunku do pozaludzkich form. W jego miejsce wybieramy wyłączny szacunek do naszych wytworów. Liczba tzw. technogatunków, a więc liczba wytworów naszej cywilizacji jest już znacznie większa, niż szacowana liczba wszystkich gatunków eukariotycznych, które żyją na naszej planecie. To zastępowanie roślin, zwierząt czy mikroorganizmów technogatunkami to ścieżka do samozagłady. Proszę sobie wyobrazić, że technomasa, masa antropogeniczna, jest już większa, niż biomasa. To szokujące. I prognozy nie wyglądają ciekawie. Badacze oceniają, że jeżeli nie zmienimy sposobu funkcjonowania naszej cywilizacji, w 2040 r. antropogeniczna masa (łącznie z odpadami) będzie 3-krotnie większa niż biomasa na Ziemi. Jesteśmy niesamowicie ekspansywni. Może ten brak granic w naszym rozroście, a w konsekwencji nasz brak szacunku do innego życia, wynika trochę z braku wyobraźni dotyczącego właśnie innych, także tych wymierających gatunków? Wg czerwonej księgi gatunków zagrożonych jest tysiące, dziesiątki tysięcy. Inne szacunki mówią, że w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat może wyginąć nawet milion gatunków. Ale one wszystkie są „daleko”, mało kto je widzi na co dzień. Może dlatego mamy w nosie ich los? Tak, z pewnością coraz trudniej obcować z dziką fauną, bo jest jej coraz mniej. Masa dzikich kręgowców wynosi zaledwie 3 proc. całej biomasy. Większość biomasy zwierzęcej – 97 proc. – to krowy, świnie, kury i ludzie. Ale tych zwierząt hodowlanych po prawdzie też nie widzimy na co dzień, bo są pozamykane poza zasięgiem naszego wzroku.

Wydaje mi się, że nasze podejście do dzikiej natury wynika z tego, że nie czujemy się jej częścią. Te więzy zostały zerwane. Wyobrażamy sobie, że jesteśmy oddzieleni od natury, że jesteśmy poza nią. Myślę też, że większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo nasze życie zależy od tego, co robią i jak żyją inne gatunki. Jesteśmy uzależnieni od usług ekosystemowych, a o tym kompletnie zapomnieliśmy. Dlatego tak ważnym jest usilnie przypominanie, że nasze bezpieczne, dobre życie zależy od tego, co robią dla nas inne gatunki. Nasza przyszłość jest ściśle powiązana z losem pszczół, dżdżownic, ptaków, grzybów, bakterii, roztoczy (mam przyjemność badać je od 40 lat) i milionów innych istot.

Jak przypomnieć sobie o naszym miejscu w naturze i tym samym uratować biosferę?

Teoretycznie wiemy, jak przeciwdziałać dewastacji. Wystarczy sięgnąć do jednych z wielu opracowań naukowych, czy dokumentów agend ONZ, czy Unii Europejskiej. Tego rodzaju wskazówki jak zapewnić sobie zrównoważoną przyszłość znajdziemy np. w Ostrzeżeniu naukowców z całego świata (World Scientist’s Warning to Humanity) z 2017 r. Około 20 tys. naukowców z całego świata apelowało o wdrożenie 13 koniecznych działań. Aż pięć z nich związanych było z przyrodą. Wiemy, co musimy zrobić, ale jak dotąd nie wprowadzamy zaplanowanych rozwiązań, założone działania nie są realizowane. Dlaczego tak się dzieje? Ja uważam, że przyczyna jest dość oczywista, tkwi głęboko w nas. Aby wdrożyć konieczne działania, zacząć ratować przyrodę i siebie, najpierw musimy odbudować poczucie, że jesteśmy częścią przyrody, sieci życia, biosfery. Jeśli nie odbudujemy w sobie tego połączenia, nie wybrniemy z kryzysu bioróżnorodności.

Wciąż myślimy „po staremu”, wyłącznie o końcu własnego nosa. Brakuje nam zrozumienia, że aby zapewnić sobie dobrą przyszłość, musimy zadbać o ekosystem. Naprawdę nie mamy innego wyjścia.

Ale co zrobić, by realnie dotrzeć do ludzi? Naukowcy, część mediów – ciągle alarmujemy, ale to jednak za mało

Najważniejsza jest edukacja. Kształtowanie człowieka od małego jest kluczowe. Można być oczywiście dorosłym człowiekiem i przejrzeć na oczy, uświadomić sobie, że życie jest największą wartością, jaką mamy i jaka nas otacza. Ja sam przez „zieloną bramę” przeszedłem w wieku 30-kilku lat. Ale to nie zdarza się często. Dlatego lepiej postawić na proces długodystansowej edukacji.

Tylko czy my mamy jeszcze na to czas?

Obawiam się, że jeśli w ogóle, to bardzo niewiele. Najwybitniejsze umysły naukowe, znani ekolodzy i badacze biosfery nie mają wątpliwości, że jeśli polityków i społeczeństwa nie zleje zimny prysznic, to czeka nas naprawdę nieciekawa, groźna przyszłość. Potrzebujemy wstrząsu poznawczego. Naukowe ostrzeżenia bowiem płyną, bezskutecznie, od kilkudziesięciu lat.

Trudno to jakkolwiek jeszcze intensyfikować.

Tak, właściwie nieustannie jesteśmy wręcz zalewani nowymi badaniami i raportami, które nie pozostawiają wątpliwości co do kryzysu klimatycznego i bioróżnorodności.

Efektu wciąż nie ma. Da się w ogóle odnaleźć jeszcze sens w staraniach?

Każda zmiana jest ważna dlatego, że nawet jeśli nie uda nam się powstrzymać pewnych procesów, to przynajmniej je osłabimy. Wbrew pozorom jest gigantyczna różnica pomiędzy np. ociepleniem się średnich temperatur o 3 st. C. a o np. 2 st. C. Warto robić wszystko, by to uderzenie klęsk żywiołowych, to pogorszenie się jakości życia było jak najmniejsze. Być może uda się zapobiec całkowitej zagładzie ludzkości

Problemem jest chyba to, że poza zmianami jednostkowymi, takimi jak troska o środowisko, segregowanie śmieci, rezygnowanie ze zbędnych zakupów i szereg innych pozytywnych zachowań, przede wszystkim potrzebujemy zmian systemowych, prawda? A te wydają się nieosiągalne.

Jeśli osób, które z troską spoglądają na ekosystem, będzie więcej, coraz więcej, to w pewnym momencie będzie nas wystarczająco wiele, by wywrzeć odpowiedni nacisk także i na system i zażądać zmian.

Niedawno Unia Europejska wyznaczyła ambitny cel, formułując Strategię na rzecz bioróżnorodności. 30 proc. naszego kontynentu, lądu i mórz, ma być pod ochroną, z czego 10 proc. pod ścisłą ochroną do 2030 r. To jakaś nadzieja. Tylko czy uda nam się tę strategię wprowadzić w życie? Widzieliśmy opór, chociażby wśród polskich leśników. A nawet jeśli uda się w UE, to czy uda się na całym świecie? Wielu naukowców uważa, że do 2050 r. powinniśmy wziąć pod ochronę nawet połowę powierzchni planety. To dałoby nam szansę przetrwania. Musimy się cofnąć, oddać część planety istotom pozaludzkim, i w ten sposób zadbać o nie i nasz gatunek.

Zielona harmonia

Nosorożec indyjski. Prawie wszystkie gatunki nosorożców są zagrożone

Ludzie, jako tacy, nie zajmują wcale jakiejś ogromnej przestrzeni, nawet biorąc pod uwagę powierzchnię miast, naszych domów czy blokowisk. Problemem są ogromne uprawy rolne, które w większości służą wykarmieniu naszej gigantycznej trzody. Te są rozlane po całej planecie. Likwidacja ekspansywnej, marnotrawczej, przemysłowej hodowli zwierząt jest jednym z pierwszych kroków?

Reforma gospodarki żywnościowej to rzeczywiście konieczny krok, by coś zmieniło się na lepsze. Musimy inaczej produkować żywność. Ja widzę jedno rozwiązanie, które jest proste, efektywne i zdrowe.

Dieta roślinna? Trudna sprawa, bo wymaga zmiany przyzwyczajeń.

Ograniczenie lub rezygnacja ze spożywania mięsa to jednocześnie najprostszy krok, jaki każdy z nas może wykonać, by pomóc planecie.

A „sztuczne” mięso? A raczej mięso bez cierpienia zwierząt? To obiecujący sektor żywieniowy. Procesy produkcyjne zapowiadają się jako tańsze i bardziej ekologiczne niż standardowa hodowla

Oczywiście, jeśli ta gałąź wykaże mniejszą presję na środowisko i zmniejszy ślad węglowy, to dobrze. Choć ja pozostanę zwolennikiem po prostu przejścia na dietę roślinną. Jest najzdrowsza, najsmaczniejsza, najlepsza.

Wróćmy jeszcze do wizji planety, będącej w dużej mierze wielkim, zielonym rezerwatem. Wyobrażam sobie 70 proc. globu oddanego naturze. Można by rozwinąć coś w rodzaju ekoturystyki, wypadów w lasy i dżungle, a wszystko w zgodzie z naturą. Całkiem przyjemna wizja.

Warto wyobrażać sobie lepszy świat. Niedawno podczas Młodzieżowego Strajku Klimatycznego rozmyślaliśmy wraz z uczestnikami nad przyszłością pełną ekologicznych rozwiązań i wartości duchowych, zamiast materialnych. Wśród młodzieży widziałem entuzjazm, bo wizja ekologicznego świata nie musi wiązać się tylko z rezygnacją z przywilejów i przyjemności, ale to może być naprawdę piękne miejsce.

I to wszystko oparte o tak naprawdę oczywistości. Proszę sobie wyobrazić, że miasta są oazami zieleni, oddychamy czystym powietrzem i zdrowo jemy. Do tego jesteśmy prosumentami, energia jest czysta, a po Europie jeżdżą pociągi dalekobieżne, zamiast wszechobecnych samolotów. Wyobraźmy sobie świat, w którym wolny czas na spotkania z przyjaciółmi, nauka języków obcych, umiejętność gry na gitarze, rozumienie sztuki, słuchanie śpiewu ptaków stały się głównymi i pożądanymi formami dobrobytu. Jakże wspaniale było znaleźć się w świecie, w którym troszczenie się o przyrodę jest tak samo ważne dla większości ludzi, jak troszczenie się o siebie. To nasze postulaty.

Mówi pan o entuzjazmie w młodzieży. W niej nadzieja?

Tak się mówi. Choć nie mam pewności, czy całej młodzieży zależy na takich celach. Obawiam się, że poziom edukacji klimatycznej jest wciąż niski. Właśnie ukazały się wyniki badań ankietowych pt. „Uczniowie wobec zmian klimatu", które przeprowadziły naukowczynie z Uniwersytetu Śląskiego. Niektóre z wyników w raporcie budzą nadzieję, są dobrym prognostykiem. Niestety jest też wiele odpowiedzi dot. problematyki zmian klimatu, które zadziwiają i niepokoją, gdyż nie przystają one do aktualnego stanu wiedzy i obserwowanej sytuacji klimatycznej i środowiskowej. Dla mnie jednym z najbardziej niepokojących wyników tych badań jest niskie zaangażowanie młodych osób (około 17 proc.) w działania i aktywności związane z edukacją dla klimatu. Bez wątpienia wprowadzenie zajęć na temat klimatu i kryzysu bioróżnorodności w polskich szkołach to jedno z najpilniejszych zadań.

Ale musi pan przyznać, że coś się zmienia. Może powoli, może za wolno, ale wciąż – widać jakiś trend. A ten trend jest ważny dla być może, najważniejszego wyzwania, przed jakim stanęła ludzkość.

To, że trwa wymieranie to najważniejsza informacja, jaką otrzymaliśmy jako ludzkość. Teraz trzeba je zatrzymać, a następnie wprowadzić plan naprawczy i dokonać rekonstrukcji biosystemu. Tak, zgadzam się, że liczba ludzi troszczących się o planetę rośnie – i ten trend rozwijajmy. Mimo wszystko, pomimo ponurych prognoz, o których rozmawialiśmy, patrzę z nadzieją w przyszłość. A przynajmniej usilnie się jej trzymam. Staram się patrzeć na sytuację, w której się wszyscy znaleźliśmy w sposób jak to określił pisarz Douglas Bowman: "Jaki wspaniały czas aby żyć! Ludzkość odkrywa na nowo w swojej świadomości swe źródła — naturę życia, świat, wszechświat, Boga... Stoimy u progu nowego czasu dla Ziemi, ponieważ stajemy dzisiaj przed możliwością podjęcia nowego ewolucyjnego kroku. Stajemy przed wyzwaniem, aby wkroczyć w nowe życie wraz z nowym sposobem myślenia”.

Prof. dr hab. Piotr Skubała – reprezentant ssaków łożyskowych, jeden z milionów gatunków zamieszkujących Ziemię, który ma ogromne szczęście być profesorem nauk biologicznych zatrudnionym na Uniwersytecie Śląskim, ekologiem, akarologiem, etykiem środowiskowym, edukatorem ekologicznym, aktywistą klimatycznym.